Małopolska szczyci się różnorodnością, która znajduje odzwierciedlenie w bogactwie tradycji i obyczajów, smaku potraw regionalnych, a także ciekawych pomysłach na imprezy tematyczne nawiązujące do historii i walorów regionu. Choć nie tylko, czego przykładem jest festiwal Shanties, jedna z największych na świecie imprez poświęconych piosence żeglarskiej, która od kilkudziesięciu lat odbywa się w lutym w oddalonym o 600 kilometrów od morza Krakowie.

Warto wiedzieć, że kilka zwyczajów, m.in. pochód Lajkonika, wyścigi kumoterek, szopka krakowska znajduje się na krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego, a ten ostatni trafił także na światową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Przedstawiamy przykłady interesujących wydarzeń w Małopolsce, które odbywają się w różnych okresach roku.

Początek roku na śniegu

W pierwszych tygodniach roku, w Zakopanem (100 kilometrów na południe od Krakowa) odbywają się ciekawe imprezy nierozerwalnie związane ze śniegiem. Pierwszą z nich, odbywającą się w połowie miesiąca, są obchody Światowego Dnia Śniegu z niezwykle różnorodnym i barwnym programem. W 2021 roku impreza zajęła II miejsce w ogólnoświatowym konkursie na najlepszego organizatora World Snow Day, w którym uczestniczyły 103 ośrodki!

Na przełomie stycznia i lutego organizowane są przywołane na wstępie wyścigi kumoterek, czyli dwuosobowych sań ciągniętych przez konie. Zabawa nawiązuje do tradycji wożenia przez chrzestnych, czyli „kumotrów”, niemowląt do chrztu małymi drewnianymi saniami. W wyścigach powozi „kumoter”, a „kumoterka”, czyli „baba”, trzyma się mocno sań i balansuje ciałem, by zaprzęg nie wypadł z toru. Często jednak dochodzi do widowiskowych upadków wywołujących wesołość publiczności. Piękne regionalne stroje zawodników, wyjątkowa uprząż koni, ludowa muzyka i inne atrakcje nadają imprezie wyjątkowego charakteru.

W lutym, warto wybrać się do Bukowiny Tatrzańskiej (90 kilometrów na południe od Krakowa) na Karnawał Góralski, czyli wyjątkową zabawę ludową, której elementami są konkurs grup kolędniczych, popisy par tanecznych, konkurs tańca zbójnickiego oraz zabawy plenerowe.

Czas Świąt Wielkanocnych

Święta Wielkanocne upamiętniające zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa uważane są za najważniejsze święta dla chrześcijan. Związane z nimi tradycje i obrzędy nadal są żywe w Małopolsce, przybywają na nie rzesze pielgrzymów i turystów.

Tydzień przed Wielkanocą, w Niedzielę Palmową upamiętniającą wjazd Jezusa do Jerozolimy, w Lipnicy Murowanej (60 km na południowy wschód od Krakowa) odbywa się konkurs na najpiękniejszą palmę (ozdoba świąteczna wykonana z naturalnych surowców, trzon stanowi wiklina, która służy także do wiązania starannie ułożonych innych elementów; palmę ozdabiają kolorowe bibułowe kwiaty oraz zimozielone rośliny), połączony z jarmarkiem i innymi wydarzenia towarzyszącymi.

Twórcami palm są okoliczni mieszkańcy, którzy wykonują swoje prace według tradycyjnych zwyczajów. Palmy oceniane są w różnych kategoriach i w oparciu o różne kryteria, najwięcej emocji wzbudza oczywiście konkurs na najwyższą z nich. Rekordzistka, którą stworzono w 2019 roku, miała 37,78 metrów wysokości!

W Wielkim Tygodniu, od czwartku do soboty przy Sanktuarium Pasyjno-Maryjnym w Kalwarii Zebrzydowskiej (40 kilometrów od Krakowa na południowy zachód) odbywają się Misteria Paschalne. Najwięcej pielgrzymów przyciągają uroczystości w Wielki Piątek, kiedy to kilkadziesiąt tysięcy osób rusza na trasę Drogi Krzyżowej, by uczestniczyć w inscenizacji męki i śmierci Jezusa Chrystusa. Pątnicy zbierają się przy kaplicy U Kajfasza, gdzie odgrywana jest scena sądu nad Jezusem, potem zgromadzeni udają się do kolejnych miejsc, by wysłuchać wyroku śmierci na Zbawiciela i towarzyszyć Jezusowi w Jego męce. W inscenizację zaangażowanych jest kilkadziesiąt osób, znalezienie się wśród nich uważane jest za zaszczyt i wyróżnienie.

Kolejnym wydarzeniem związanym z Wielkanocą jest odbywający się w Poniedziałek Wielkanocny Emaus, czyli odpust w klasztorze sióstr Norbertanek przy ulicy Kościuszki w Krakowie.

Odpust i pobliska ulica wzięły nazwę od biblijnej wsi Emaus, do której udał się Jezus po zmartwychwstaniu. Wydarzenie to zrodziło tradycję pielgrzymowania w drugi dzień świąt wielkanocnych do kościołów położonych poza miastem. W Krakowie popularne było odwiedzanie położonej ok. 1,5 kilometrów od bram miasta wspomnianej świątyni przy klasztorze sióstr Norbertanek. Z biegiem lat zwyczaj nawiedzania kościoła przerodził się w odpust połączony z ludową zabawą. Dziś jej elementami są kiermasz, strzelnice sportowe, karuzele, loterie fantowe, punkty gastronomiczne. Unikalnymi elementami wydarzenia są drewniane figurki Żydów, precle odpustowe oraz serca z piernika.

Formę ludowej zabawy ma także Rękawka, odbywająca się we wtorek po Wielkanocy na terenie Podgórza. Nazwa święta wiązana jest z Kopcem Krakusa (upamiętniającym księcia Kraka, legendarnego założyciela Krakowa), który według ludowych przekazów miał zostać usypany przez okoliczną ludność z ziemi przyniesionej w rękawach. W rzeczywistości nazwa pochodzić raczej od prasłowiańskiego słowa związanego z pochówkiem.

Przed wiekami do tradycji Rękawki należało m.in. rzucanie z kopca żywności – chleba i jabłek oraz toczenie jajek. Dziś obchody święta podzielone są na dwie części: na Wzgórzu Lasoty, przy kościółku św. Benedykta (najmniejszej i jednej z najstarszych świątyń Krakowa) organizowany jest jarmark, ustawiane są karuzele i strzelnice, natomiast nieopodal, u podnóża Kopca Krakusa, spotykają się miłośnicy średniowiecza – wojowie zakładają obóz, kobiety warzą strawę, można zobaczyć pokazy walk rycerskich, pracę kowala, bicie monet.

Kwietniowy redyk, czyli wymarsz pasterzy i owiec

Redyk to uroczysty pochód pasterzy ze stadami owiec, który wyruszał z położonych w dolinie wsi na górskie hale, gdy tamtejsze pastwiska zaczynały się zielenić. Najważniejszy z pasterzy – baca, i jego pomocnicy – juhasi, zbierali od gospodarzy owce i ruszali ku halom. Zgodnie z karpacką tradycją wywodzącą się od wołoskich pasterzy, pobyt na górskich łąkach zaczynał się w dzień św. Wojciecha (23 kwietnia) i trwał do św. Michała (29 września).

Najważniejszy redyk wyrusza współcześnie w okolicy 23 kwietnia z Ludźmierza, z sanktuarium Matki Bożej Królowej Podhala po poświęcenie stad i pasterzy. Piękne tradycyjne stroje, ludowa muzyka, rytualne przekazanie wody, którą będą poświęcone pastwiska oraz drewna, które posłuży do rozpalenia pierwszego ogniska w bacówce, sprawiają, że Święto Bacowskie jest niezwykle widowiskowe.

Wiosenne Harce Lajkonika

Ludową zabawą jest także pochód Lajkonika, jednego z nieoficjalnych symboli Krakowa. Według legendy postać Tatarzyna, czyli jeźdźca z brodą, w stroju nawiązującym do tradycji Orientu, poruszającego się na sztucznym koniku przytwierdzonym do pasa, jest pamiątką po najazdach tatarskich, które w XIII w. dotarły aż do Krakowa. Lajkonik wyrusza ze wspomnianego wcześniej kościoła przy klasztorze Sióstr Norbertanek w czwartek po Bożym Ciele i wraz z ludową kapelą i orszakiem włóczków (flisacy spławiający przed wiekami drewno Wisłą) wędruje ulicami Kościuszki, Zwierzyniecką, Franciszkańską i Grodzką na Rynek Główny. Po drodze odwiedza sklepy i punkty usługowe, zbierając haracz od kupców. Nikt mu nie odmawia, bo wizyta tatarzyna, podobnie jak dotknięcie jego buławą, zapewniają szczęście i dobrobyt. Przemarsz kończy spotkanie z Prezydentem Miasta Krakowa, który wręcza Lajkonikowi stosowny haracz oraz wypija z nim kielich wina.

Lato w Krakowie – Wianki i dwie wielkie parady smoków oraz jamników

Lato to w Krakowie czas wielu imprez. Wyjątkowe miejsce wśród nich zajmują Wianki oraz dwie wielkie, niepowtarzalne parady, które zachwycają wszystkich bez względu na wiek. Mowa o paradzie smoków i paradzie jamników.

Pierwsza to w zasadzie dwa wydarzenia odbywające się na ogół w czerwcu. Przed południem ulicami Krakowa paradują mniejsze i większe maszkary wykonane przez dzieci. Ich twórcy towarzyszą swoim dziełom w roli giermków, dam dworu czy innych postaci adekwatnych do charakteru smoka. Natomiast wieczorem w zakolu Wisły poniżej Zamku Królewskiego na Wawelu odbywa się wielkie multimedialne widowisko z pirotechniką, laserami i wspaniałą muzyką.

Skąd smoki w Krakowie? Jak głosi legenda, w grocie skalnej pod Wawelem mieszkał kiedyś słynny Smok Wawelski, które nie mogło pokonać wielu rycerzy. Zwyciężył go dzielny Szewczyk Dratewka, który podsunął bestii owcę wypełnioną siarka. Ta wywołała u smoka pragnienie, zaczął pić wodę z Wisły, aż wypił jej tyle, że pękł. Stąd nie może dziwić, że co roku powracają tu setki smoków – różnych kolorów, kształtów i rozmiarów.

Równie barwna jest wrześniowa parada jamników, jedyna tego typu impreza na świecie, na którą przybywają miłośnicy tej rasy nawet z Australii, Japonii, RPA czy USA. Kilka minut przed południem uczestnicy parady spotykają się przy Barbakanie, by punktualnie o 12:00 wyruszyć ulicą Floriańską na Rynek Główny. Każdego roku parada ma inny motyw przewodni i po dotarciu do celu wędrówki odbywa się wybór najlepiej przebranego jamnika.

Wianki, będące nawiązaniem do starosłowiańskich obrzędów, odbywają się w okolicy najdłuższego dnia w roku. To doroczne wydarzenie kulturalne odbywające się w zakolu Wisły pod Wawelem, obejmujące występy muzyczne, spektakle, konkurs na najpiękniejszy wianek, pokazy ogni sztucznych oraz inne atrakcje.

Łemkowska Watra i Tabor Pamięci Romów

W lipcu niewielka wioska Zdynia (około 150 kilometrów na południowy wschód od Krakowa) w Beskidzie Niskim przyciąga Łemków (wschodniosłowiańska grupa etniczna, jedna z czterech prawnie uznanych mniejszości narodowych w Polsce) i miłośników kultury łemkowskiej. Odbywająca się tu Łemkowska Watra to czas dorocznych, niezwykle ważnych dla Łemków spotkań, które jednoczą wspólną pieśnią, zabawą, udziałem w warsztatach i wystawach.

Odbywający się we wrześniu w Tarnowie (około 80 kilometrów na wschód od Krakowa) Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów, to jedyny tego typu projekt na świecie odwołujący się do mitu wędrówki obecnego od wieku w kulturze Romów, pozwalający poznać ich historię i kulturę. Jego elementem jest przejazd przez miasto muzealnego cygańskiego wozu.

Okres Bożego Narodzenie

Okres Bożego Narodzenia rozpoczyna się w Krakowie w pierwszy czwartek grudnia. To wtedy na Rynku Głównym prezentowane są szopki krakowskie, misterne, wielobarwne konstrukcje nawiązujące do architektury miasta. To kulturowa wizytówka Małopolski wpisana na Listę niematerialnego dziedzictwa ludzkości prowadzoną przez UNESCO. Po krótkim spotkaniu pod pomnikiem Adama Mickiewicza twórcy przenoszą swoje dzieła do siedziby Muzeum Krakowa, gdzie w niedzielę w samo południe ogłaszani są zwycięzcy konkursu na najpiękniejszą szopkę i rozpoczyna się wystawa pokonkursowa.

Z kolei w pierwszy weekend po Mikołaju (6 grudnia) do Lanckorony (40 kilometrów od Krakowa na południowy zachód) zlatują anioły z różnych stron świata i nieba, by wziąć udział w Zimowym Festiwalu Anioł w Miasteczku. To impreza z niezwykłą atmosferą, podczas której odbywają się liczne wystawy, warsztaty rękodzielnicze, spektakle i inne wydarzenia.

Święta Bożego Narodzenia poprzedza też Jarmark Bożonarodzeniowy, który zajmuje niemal cały krakowski Rynek Główny. Można na nim podziwiać i kupować wyroby twórców ludowych, artykuły świąteczne, a także smakować tradycyjnych regionalnych potraw. Wszystko w świątecznej scenerii i przy dźwiękach kolęd. Wydarzenie ma niezwykłą atmosferę i w wielu publikacjach było wskazywane jako jeden z najciekawszych jarmarków świątecznych w Europie.

Wigilijną atrakcją dla młodszych i starszych jest żywa szopka przy klasztorze O.O. Franciszkanów przy ul. Franciszkańskiej, czyli inscenizacja pobytu Maryi i Józefa z właśnie narodzonym Jezusem w betlejemskiej szopie. W przedstawieniu, które odbywa się w Wigilię i Boże Narodzenie, biorą udział aktorzy i żywe zwierzęta podziwiani przez tłumy krakowian i turystów.

6 stycznia, w Święto Trzech Króli, przez wiele małopolskich miast przechodzą barwne orszaki upamiętniające przybycie trzech mędrców do malutkiego Jezusa. W Krakowie każdy z królów idzie z towarzyszami inną trasą. Wszystkie pochody spotykają się na Rynku Głównym, gdzie oddają hołd nowonarodzonemu Dzieciątku. Wydarzeniu towarzyszą kolędy i pastorałki w wykonaniu popularnych krakowskich artystów.

Będąc w okresie Bożego Narodzenia w Krakowie nie wypada przegapić bicia Dzwonu Zygmunta. Do rozruszania olbrzyma (wraz z oprzyrządowaniem Zygmunt waży 12 600 kilogramów), którego dźwięk niesie się nawet na odległość 30 km, potrzeba 12 dzwonników. Z tego powodu można go usłyszeć tylko kilka razy w roku i przy okazji wyjątkowych wydarzeń. Dzwon Zygmunta rozbrzmiewa z wieży katedry na Wawelu w Wigilię (o 23:45), Boże Narodzenie (o 9:45), Nowy Rok (o 9:45) i 6 stycznia, czyli w Święto Trzech Króli (o 9:45).

Krakowskie Noce

To nazwa projektu obejmującego kilka wydarzeń, które odbywają się w różnych okresach roku. W Noc Muzeów placówki uczestniczące w projekcie czynne są dłużej niż zazwyczaj, oferują wstęp za symboliczną opłatą i przygotowują dodatkowe atrakcje dla zwiedzających. Noc Tańca, to z kolei wydarzenia plenerowe w wielu częściach miasta pokazujące różne style tańca, podczas którego publiczność zapraszana jest na warsztaty taneczne i potańcówki.

Bardzo interesująca jest także Noc Teatrów. W jej trakcie prezentowane są najważniejsze spektakle teatralne, nierzadko na scenach plenerowych, odbywają się spotkania z aktorami i reżyserami, można zwiedzić niedostępne na co dzień zakamarki teatrów. Niepowtarzalną atmosferę ma też Noc Jazzu, kiedy to do późnych godzin nocnych na scenach plenerowych i w klubach jazzowych rozbrzmiewa ten rodzaj muzyki.

Festiwale muzyczne

W Krakowie odbywa się bardzo wiele festiwali poświęconych różnym zagadnieniom. Do najbardziej znanych z pewnością należą przywołany na początku Festiwal Piosenki Żeglarskiej Shanties (w lutym), Festiwal Muzyki Dawnej Misteria Paschalia (w okresie Wielkiego Tygodnia),  Festiwal Kultury Żydowskiej (na przełomie czerwca i lipca), Krakowski Festiwal Filmowy poświęcony filmom dokumentalnym, anonimowanym i krótkometrażowym (w maju) i Festiwal Muzyki Filmowej.

Rzesze turystów gromadzą się podczas plenerowych przedstawień Festiwalu Teatrów Ulicznych (na początku lipca), który co roku ma inny motyw przewodni, ale zawsze przyciąga najwybitniejszych artystów, dostarcza wielu zaskoczeń, rozbudza wyobraźnię, wywołuje podziw.

Niepowtarzalny klimat ma także Międzynarodowy Festiwal Dziecięcych Zespołów Regionalnych Święto Dzieci Gór odbywający się w lipcu w Nowym Sączu (ok. 100 km od Krakowa na południowy wschód). To niezwykła impreza będąca spotkaniem dzieci z różnych kręgów kulturowych i religijnych, które podczas wspólnej zabawy poznają bogactwo i różnorodność tradycji różnych krajów i regionów, uczą się tolerancji i szacunku w stosunku do wiary, kultury i obyczajów rówieśników.

Równie barwny jest Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich, który odbywa się w sierpniu w Zakopanem. Można na nim poznać tradycje, stroje i muzykę mieszkańców gór z różnych kontynentów. Występom na scenie towarzyszą kiermasz sztuki ludowej, koncerty folkowe, stoiska gastronomiczne z regionalnymi potrawami.

Jak smakuje Małopolska

Małopolska to różnorodność kultur i tradycji, także tych kulinarnych. Stąd zrodził się pomysł Festiwalu Smaków pokazującego różnorodność małopolskich smaków, który w lipcu i sierpniu gości w różnych miastach regionu. To doskonała okazja, by smakować tradycyjnych potraw i produktów – złocistych miodów, wędzonych serów, tradycyjnych wędlin, świeżo tłoczonych soków, chrupiącego pieczywa, ryb, czyli przysmaków, które nie odeszły w zapomnienie. Wręcz przeciwnie, stają się coraz popularniejsze, coraz więcej osób ich poszukuje.

Bardzo popularne są też festiwale kulinarne poświęcone różnym potrawom. Swoje imprezy mają m.in. pierogi (okazuje się, że ich nadzieniem nie musi być tylko mięso, kapusta czy owoce. Serwowane są też pierogi z soczewicą, szpinakiem czy rybami) i miód Podczas Festiwalu Pierogów (na ogół w sierpniu) każdy z jego uczestników może oddać głos na najlepsze jego zdaniem pierogi. Z kolei wrześniowe miodobranie, to okazja do zaopatrzenia się w różne rodzaje miody i produkty pszczele, poznania życia pszczół i ich znaczenia dla człowiek.

Wciąż dzieje się coś ciekawego

To tylko wybrane przykłady, ciekawych wydarzeń w różnych zakątkach regionu jest ich dużo, dużo więcej. Planując przyjazd do Małopolski, warto wziąć pod uwagę kalendarz imprez cyklicznych albo poszukać w Internecie informacji o wydarzeniach mających się odbyć w trakcie naszego pobytu. Pozwoli to dobrze zaplanować odkrywanie uroków regionu, poznać jego tradycje i kulturę, przeżyć mnóstwo niezapomnianych wrażeń. Zapraszamy do Małopolski, tu zawsze dzieje się coś ciekawego.